بسیاری از آداب و رسوم تمدن ایرانی، سالهاست که به دست فراموشی سپرده شده، جشن چله تابستان، جشنی است باستانی که در دست فراموشی ست
مطلب نیو – ایران سرزمینی ست با تمدن کهن، تمدنی که نشان از فرهنگ غنی ایرانی دارد. ایرانی که در تمدن چندین هزارساله اش، آیین و رسوم بسیاری را در دل خود جای داده است. آداب و رسوم و آیین ایرانی از قرن ها پیش، نسل به نسل با وجود هجوم دشمن ها و ویرانیهای بسیار توانسته است به دست نسل امروز برسد و ما باید این آیین را همچون امانتی به دست نسل بعد بسپاریم، چه بهتر اینکه این آیین و رسوم را زنده نگه داریم و آنها را به جای آوریم. یکی از این آیین ها، جشن هایی ست که قرن هاست مردم ایران آن را به زنده نگه داشته اند.
جشن چله تابستان
10 مرداد به عنوان جشن چله تابستان در آیین ایرانی، معروف است. در تقویم باستانی ایران، گرم ترین ماه سال تموز است که روز اول آن ماه را جشن چله تابستان می گویند. این جشن شبیه جشن شب یلداست با این تفاوت که در جشن شب یلدا، بلندترین و طولانی ترین شب سال را جشن می گیریم ولی در جشن چله تابستان، طولانی ترین روز سال جشن گرفته می شود.
این جشن معمولا از اول تير ماه شروع ميشده و تا دهم مرداد ماه ادامه مييافته است. معمولا شروع اين چهل روز با طولاني ترين روز سال آغاز ميشود. این جشن در کنار در جشن های مرتبط با آن مثل جشن نیلوفر، در زمان برداشت محصولات کشاورزی برگزار می شد و به نوعی جشن شکرگزاری بوده است. کشاورزها بعد از برداشت محصولات شکرگذاری می کردند و به همدیگر تبریک میگفتند.
جشن چله تابستان در دوران گذشته به حدی اهمیت داشته که اشعاری در باره آن سروده شده است. سعدی می فرماید: عمر برف است و آفتاب تموز/ اندکی ماند و خواجه غَرّه هنوز/ ای تهیدست رفته در بازار/ ترسمت پُر نیاوری دستار.
جشن چله تابستان در خراسان
جشن های باستانی با شروع و گسترش زندگی مدرن امروزی به دست فراموشی ست، ولی هنوز مناطقی هستند که در آن آیین و جشن های ایرانی طبق رسوم به جای مانده برگزار می شود. استان خراسان یکی از این مناطق است که جشن چله تابستان هنوز در آن وجود دارد. در خراسان از اول تیر تا دهم مرداد را چله تموز و از دهم مرداد تا اخر این ماه چله خرد می گویند.
خراسان یکی از جاهایی است که جشن چله تموز هنوز در آن کم و بیش وجود دارد. در تقویم محلی بیرجند«چله بزرگ» تابستان از اول تیر ماه شروع میشود و تا دهم مرداد ماه ادامه مییابد و «چله خرد» تابستان از دهم مرداد شروع و تا سیام این ماه ادامه دارد. مبنای این نامگذاری از این بابت است که در قدیم روزهای بعد از نوروز را به دو چهل تقسیم میکردند چل روز اول که چله معتدل است و چل روز بعد که روزهای گرما است بعد از چله دوم چله تموز شروع میشود. که داغ ترین روزهای سال است. نه از شو مو منالم نه که از روز/ نه از یلدا گیله درم نه چله تموز/ هموقدر فهمیدم دمین ای دنیا/ که آسونی د بعد سختی میه هنوز.
مراسم جشن چله تابستان
علاقه ایرانیان به جشن های باستانی انکار ناپذیر است، هر چند حملات متعدد به ایران باعث شد برخی از جشن ها به دست فراموشی سپرده شود، ولی هیچ گاه از بین نرفت و دوباره به برگزاری آن اهتمام ورزیده شد. هر جشنی با توجه به فصل برگزاری آن متفاوت بود.
جشنهایی که در تابستان برگزار میشود بیشتر به آب، آبیاری، گیاهان، سرسبزی و… مربوط بوده و از این رو تموز و گرما نیز از این اصل مستثنی نبوده و با آب، آبادی و سر سبزی مرتبط بوده است. این جشن در بلندترین روزهای سال که اجازه میدهد انسان در برابر گرما و خشکی مقاومت کند و بیشترین تلاش را برای آبادانی زمین، داشته باشد. جشنی که برای سرسبزی زمین و شکرگذاری از محصولات و رفتن گرما برگزار می شد.